Schoenen in de negentiende eeuw

Rijgbottine 1895-1905, Nederland
(hoflaarzenmaker) Foto: CvdV

Onlangs hebben Chris en ik een bezoek gebracht aan het schoenenmuseum in Waalwijk. Nadat ik het vorig jaar een indruk van de lingerie uit de negentiende eeuw had gekregen, was ik nu benieuwd naar het schoeisel waar de vrouwen in die periode op liepen. Wat was de modetrend en in hoeverre deden prostituees daar aan mee? 

De industriële revolutie leidde tot grote verandering in de schoenenindustrie. Behalve de werkplaatsen waar nog veel met de hand werd gewerkt, ontstonden er in de tweede helft van de negentiende eeuw steeds meer fabrieken met stoommachines. De fabrikanten verdienden goed aan de verkoop van schoenen in een periode waarin de economie opbloeide. Welke impact hadden de ontwikkelingen op de mode?

Bottines

Knoopbottine 1890-1910,
Nederland. (Foto's: WvdB)

In de tweede helft van de negentiende eeuw vond er een transformatie plaats in de schoenenmode voor vrouwen. In de eerste plaats werden de schoenen aangepast aan de stand van de voeten. Er werden dus geen rechte schoenen meer gemaakt, maar een linker- en een rechter schoenmodel. Dit was iets dat al eeuwen niet meer was voorgekomen. In de tweede plaats verscheen de hak opnieuw in het modebeeld. Tot slot kwamen -behalve schoenen- korte laarsjes in de mode die met knopen of veters gesloten moesten worden. Deze bottines werden bij voorkeur gedragen onder de wijde rokken van de crinoline. De schoeisels werden meestal van leer gemaakt, soms in combinatie met linnen. Zijden schoenen waren er ook en werden vaak aangetrokken tijdens huwelijken of bij uitgaansgelegenheden. De diversiteit in keuzes is ook te zien bij de vrouwen die als prostituee werkten in bordelen.

De schoenen van prostituees
Om erachter te komen in hoeverre prostituees meededen aan de modetrends zijn de schilderijen van de impressionisten in Frankrijk een mooie bron.

Émile Bernard bijvoorbeeld schilderde in 1888 een bordeelscene voor Vincent van Gogh. De prostituee draagt hier bottines met een vetersluiting. (afbeeldingen uit Wikipedia)


Henri de Toulouse Lautrec heeft zo'n vijftig bordeelscenes geschilderd. Een daar van is Salon Rue des Moulins uit 1894. Dit was een bekend bordeel in het Parijs van de jaren negentig. Op het schilderij draagt een van de prostituees schoenen met een hak die mij doen denken aan de schoeisels die in het museum in Waalwijk te zien zijn.
(Afbeeldingen uit Wikipedia) 

Verder lezen
Na een bezoek aan de schoenencollectie is in de museumwinkel een aardig boekje te koop (voor slechts één euro) waarin de geschiedenis-in-een-notendop wordt beschreven van de schoen.(1) Het boekje kent ook een mooie literatuurlijst en een uitleg van diverse begrippen uit de schoenen- en lederindustrie. Het enige minpunt aan het werk is dat het in 1992 gepubliceerd is. Ik vraag me dan ook af welke recente publicaties over het onderwerp zijn verschenen en in hoeverre ze nieuwe inzichten bieden in de geschiedenis van de schoen.

Om meer te weten te komen over hoe schoenen gemaakt werden, kan ik de demonstraties aanbevelen die eens per maand in het museum gehouden wordt. Kortom:

Het Leder- en Schoenenmuseum in Waalwijk is zeker een bezoek waard!

Engelse schoen uit 1850-1860 (Foto: WvdB)

Noten
(1) Puck Meijer, "En toen......was er een schoen: een geschiedenis over mensen, hun schoenen en de schoenmakers" Nederlands Leder en Schoenenmuseum 5 (Waalwijk 1992).