Choker sierraad en prostitutie

In 2016 kreeg ik de vraag van een journalist of negentiende-eeuwse vrouwen die een lint om hun nek droegen (of een "choker" zoals het werd genoemd) prostituees waren? Aanleiding was een hernieuwde belangstelling van dit type halsketting onder beroemdheden en tieners. Zelfs nu, vijf jaar later, omschrijft Harpers Bazar een choker als een van de trends in de mode. Een paar weken terug kwam tijdens een online lezing over de Belle Epoque in Parijs de choker ter sprake. Dit deed me denken aan de vraag  en ik ben op zoek gegaan naar een antwoord.(1)

Volgens Encyclopaedia Britannica is de definitie van een choker: een halsketting die nauw om de nek past als een nauwsluitende, hoge kraag.
Het Britse naslagwerk legt bovendien uit dat de choker in de negentiende eeuw populair werd. In zijn vroegste vorm had de ketting één of meerdere rijen parels. Halverwege de eeuw kwam de choker met een fluwelen band waarop een speld of parel was gespeld in de mode. De rood lint versie die vrouwen om de nek hadden knoopt, werd zelfs vóór de negentiende eeuw al gedragen. Met name tijdens de Franse Revolutie werd deze vorm van de ketting gedragen ter nagedachtenis aan de guillontine slachtoffers. Het was de zwart gekleurde versie van deze choker die geassocieerd werd met prostituees.

Relatie met prostitutie

Het voorbeeld dat altijd wordt gegeven om het verband tussen het lint en prostitutie te illustreren, is de controverse die het veroorzaakte toen het schilderij "Olympia" van Edouard Manet in 1865 door de prestigieuze Franse Salon werd aanvaard. De dame in de compositie werd beschouwd als een prostituee. Niet omdat ze naakt was, maar omdat ze, onder andere, de gestrikte versie van de choker droeg. Een deel van het 'schandalige' schilderij is in deze blogpost te zien.(2) Waarom een zwarte choker in verband werd gebracht met het onderwerp prostitutie is mij niet duidelijk. Ik vond ook geen bevredigend antwoord. Als het een initiatief vanuit de prostitutiebranche zou zijn geweest, dan zou je verwachten dat de meeste vrouwen die er werkten ze zouden hebben gedragen. Maar was dat inderdaad zo?

Impressies

Schilderijen van (post-)impressionisten geven interessante informatie over het uiterlijk van vrouwen in die tijd. Het boek Splendeurs et Miseres, dat samen met een tentoonstelling in 2016 verscheen over het thema prostitutie in de Franse kunst van 1850-1900, laat veel voorbeelden zien van geschilderde en gefotografeerde prostituees. Hieruit blijkt dat veel prostituees geen zwart lint om hun nek droegen. Bovendien zijn er vrouwen uit andere beroepsgroepen die ze wel dragen. Neem bijvoorbeeld Berthe Morisot, collega-schilder en bevriend met Manet. En natuurlijk de beroemde balletdanseressen van Degas, hoewel de beweegredenen van de schilder om de kettingen toe te voegen tot enige discussie leidde. Ook vrouwen uit hogere klassen blijken een soortgelijke choker in die periode te hebben gedragen.

Conclusie
Dus in het algemeen vermoed ik, naar aanleiding van het 'schandaal' rondom "Olympia" van Manet, dat er een verband was tussen het dragen van een specifieke choker en prostitutie in de negentiende eeuw. Het lijkt geen initiatief binnen de beroepsgroep te zijn in die periode, aangezien niet alle prostituees dit specifieke halssierraad droegen, terwijl vrouwen met andere beroepen dat wel deden. Misschien diende de zwarte choker voor de opkomende bourgeosie een manier om fysiek onderscheid te kunnen maken tussen prostituees en andere vrouwen op straat. In werkelijkheid was op straat dit onderscheid veel vager.

Een interessant onderzoeksonderwerp voor een student om in te duiken...

Noten
(1) Ik heb niet veel boeken over dit onderwerp gevonden. De volgende werken kunnen informatie bevatten over chokers (hoewel ik ze niet heb gecontroleerd): Clare Phillips, Jewelry: from antiquity to the present (London 1996); Amanda Triossi and Daniela Mascetti, The necklace: from antiquity to the present (London 1997). Ik heb wel online informatie gevonden, o.a.: Colin Bisset, "Iconic designs: the choker", ABC National Radio (Australia), 31-08-2019 (geluisterd en gelezen op: 10-09-2021); Megan Garber, "The Long (and Short) History of the Choker" The Atlantic 10-10-2016. 
(2) Afbeelding afkomstig van Wikimedia Commons, Olympia by Edouard Manet, Public Domain.
(3) Nienke Bakker, e.a., Lichte zeden: prostitutie in de Franse kunst 1850-1910 (Amsterdam 2016). Een ander interessant werk over het onderwerp is: Clayson, H., Painted Love: Prostitution in French Art of the Impressionist Era (2e ed.; New Haven 2003).