Gevangenisregisters Brabant online beschikbaar

Bron: BHIC (1)

Het Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC) startte in oktober 2014 met een prachtig project om alle Brabantse inschrijfregisters van de strafgevangenissen uit de periode 1821-1925 online te plaatsen. De 20.000 scans van de registers zijn door ruim 250 vrijwilligers geïndexeerd. In de databank met ongeveer 100.000 persoonsvermeldingen die hieruit voortgekomen is kun je op naam van de gevangenen zoeken, maar ook op andere zoektermen, zoals diefstal, eerbaarheid of onzedelijkheid.

De registers bieden een schat aan informatie over de gevangenen:

naam,
geboortedatum en -plaats,
beroep,
een korte omschrijving van het misdrijf,
burgerlijke staat,
geloof.

Daarnaast geven ze vaak het signalement van de gevangenen, informatie over de ouders en het gedrag van de veroordeelde in de gevangenis. Waarom is deze databank interessant voor onderzoek naar negentiende-eeuwse prostitutie? Prostituee en bordeelhouder waren in die periode immers legale beroepen.

Vergrijpen
Hoewel het beroep legaal was, kwamen er wel degelijk strafbare vergrijpen voor(2):

Minderjarigen (vrouwen onder de 21 jaar) die het beroep uitoefenden.
Vrouwen die gedwongen werden tot prostitutie.
Diefstal door prostituees.
Mishandeling van prostituees.

Uit het gevangenisregister van
's-Hertogenbosch. De gevangene
is Hendrika Scheffer in 1837

Daarmee geven de personen die voor één of meerdere van deze vergrijpen zijn veroordeeld een interessant beeld over de misstanden. Er zijn echter ook kanttekeningen te plaatsen bij de online weergaven. De registers bieden een indruk van de gevangenen. Voor alle beschikbare informatie over het delict zul je het processtuk moeten lezen waar deze bron naar verwijst. Bovendien is het belangrijk om te weten dat de registers geen compleet beeld geven van alles wat er in Brabant aan misdaad plaatsvond.

De registers nader bekeken
Niet alle gevangenen die in Brabant werden ingeschreven hadden de misdaad in die provincie gepleegd. Iemand kon bijvoorbeeld veroordeeld worden door de rechtbank in Haarlem, maar aldaar niet in de gevangenis worden ingeschreven, omdat er geen plaats was. Dan werd de veroordeelde in een andere stad opgesloten. Ook waren er gevangenissen voor specifieke groepen, zoals de vrouwengevangenis in 's-Hertogenbosch met deliquenten uit het hele land.

Zoeken naar misstanden in de prostitutie
Je bent op zoek naar illegale negentiende-eeuwse bordeelhouders. Iemand die dus tegen de regels van de zedelijkheid ingaat.

Ga naar: http://www.bhic.nl/
Kies: Stamboom en daarna uitgebreid zoeken
Typ bij alle velden: zedelijkheid
Vink de optie: gevangenisregisters aan
Klik met de muis op: Start zoeken

Uitgebreid zoekscherm van BHIC.nl

Per gevonden persoon kun je doorklikken naar een scan van het originele register. Als je op bovenstaand woord zoekt zul je echter slechts 1 persoon vinden in je resultaat. Zijn er dan weinig overtredingen in relatie tot prostitutie geweest?

Misdaden verschillend omschreven
De vermelde informatie die via de databank beschikbaar is bevat geen vast systeem van trefwoorden op het gebied van misdaden. Het kan dus voorkomen dat je zoekt op zedelijkheid om illegale bordeelhouders te vinden, maar veel veroordeelden niet vindt, omdat in de misdaadomschrijving in het register in plaats van zedelijkheid de term ontucht of onzedelijkheid was opgeschreven.

Je zult aldus met zoveel mogelijk synoniemen en andere gerelateerde termen moeten zoeken in deze databank. Het zou een mooi project voor een historicus met juridische achtergrond zijn om deze registers te ontsluiten op een vast trefwoordensysteem.

Tot slot

Het in korte tijd online beschikbaar maken van de registers door zoveel vrijwilligers is een prachtig voorbeeld hoe bronnen snel toegankelijk kunnen worden voor historisch onderzoek. Ik ben erg blij met de nieuwe databank van BHIC en hoorde dat ze wellicht ook op deze manier registers van Huizen van Bewaring gaan digitaliseren. Dat is goed nieuws. Bronnen, zoals de registers van gevangenissen, geven inzicht in de omvang van de (illegale) prostitutie en de misstanden die daarbij voorkwamen. Daarom zijn ze onmisbaar voor historisch onderzoek naar dit boeiende onderwerp(3).

-------------------------------
Noten
(1) Portret van Johanna Hendrika Willemse. Zij werd geregistreerd in het Het Geheim Register van Gevangenen in 1882. Ze was dienstbode en voor diefstal in 1878 veroordeeld. Voor zover ik kon nagaan was ze niet werkzaam in de prostitutie, maar wel als gevangene ingeschreven.
(2) UB VU: Code Penal/Wetboek van het Strafregt (Amsterdam en Rotterdam 1810) art. 305-311; 334-335; 401 en 436-438.
(3) Met dank aan Christian van der Ven.Meer informatie hoe ook jij kunt meewerken aan dergelijke projecten is te vinden op: http://velehanden.nl/ Zie tot slot ook het nieuwsbericht op: www.bhic.nl/nieuws/xxx-brabantse-boeven-op-internet

Zie ook de blogposts