40 Verordeningen op prostitutie online

Prostitutie was legaal in de negentiende eeuw. Als onderdeel van de Algemene Plaatselijke Verordeningen (AVP) konden gemeenten zelf de regels op dit gebied bepalen. Het is vaak even zoeken in een gemeentearchief om een dergelijke verordening te vinden. Ik was daarom aangenaam verrast toen ik een jaar geleden bij een online antiquariaat een ingebonden verzameling met maar liefst veertig negentiende-eeuwse verordeningen op prostitutie van diverse gemeenten tegenkwam. Mijn blijdschap was groot, maar werd al snel getemperd toen ik het prijskaartje bekeek. Kort daarna besprak ik de prachtige vondst met collega Frank de Jong van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG). Hij toonde direct interesse om de verzameling aan te schaffen. Bovendien wilde hij het scannen en de gegevens ook digitaal beschikbaar maken. De collectie bleek goed aan te sluiten bij plaatselijke verordeningen van diverse gemeenten uit dezelfde periode die het IISG al bezat. Een prachtig voornemen dat inmiddels gerealiseerd is. Deze goudmijn bij het IISG is nu voor iedereen online toegankelijk.

  GA NAAR DE ONLINE BRON  

Aanpassingen van verordeningen
De gemeentewet uit 1851 stelde dat plaatselijke verordeningen, waaronder de regels op de prostitutie, om de vijf jaar nagegaan moesten worden om te zien of aanpassingen noodzakelijk waren. Hoewel het een aangelegenheid was voor gemeenten, kon de Rijksoverheid een verordening schorsen als de regels in strijd waren met de wetgeving. (1)

Regels op prostitutie konden dus aangepast worden na verloop van tijd. Hoe vaak dit voorkwam verschilt per gemeente. Haarlem voerde de regels op prostitutie al in 1838 in. Daarna werden ze in 1851, 1861, 1866 en 1893 aangepast tot in 1899 de laatste aanpassing een einde maakte aan het bestaan van bordelen in de gemeente. Voor een stad als 's-Hertogenbosch bleven de regels onveranderd van 1857 tot de opschorting ervan in 1905.

Naleving van de regels viel onder de verantwoordelijkheid van de burgemeester die in de praktijk de dagelijkse uitvoering kon overlaten aan zijn politiecommissaris.

  

Welke gemeentelijke verordeningen op prostitutie staan online?
Dit is een overzicht van alle gemeentelijke verordeningen die te vinden zijn in de bron (inclusief de plaatselijke verordeningen bij diverse steden).

  • Alkmaar (1864 en 1881)
  • Arnhem (1861, 1868, 1872 en 1881)
  • Assen (1876)
  • Bergen op Zoom (1876)
  • Den Haag (1859, 1861 en 1884)
  • Goes (1869)
  • Gouda (1876)
  • Haarlem (1866)
  • Groningen (1861 en 1863)
  • Hellevoetsluis (1863)
  • 's-Hertogenbosch (1857)
  • Hoorn  (1861)
  • Kampen (1864)
  • Leeuwarden (1876)
  • Maastricht (1858)
  • Middelburg (1857, 1859 en 1883)
  • Nijmegen (1856 en 1882)
  • Roosendaal (1878)
  • Schiedam (1880)
  • Venlo (1864)
  • Vlissingen (1857/1858 en 1877)
  • Woerden (1856)
  • IJlst (1867)
  • Zutphen (1872 en 1873)
  • Zwolle (1859 en 1882)
In grootformaat zijn aankondigingen te zien van verordeningen uit:
  • Harderwijk (1873)
  • Den Helder (1856)
  • Leeuwarden (1878)
  • Middelburg (1857)


Gemeente niet in de lijst? 
Een verordening op prostitutie werd met name in garnizoensteden ingevoerd. In een gemeentearchief kan een dergelijke reglementering in diverse bronnen worden teruggevonden:

  1. gemeenteraadverslagen (zie index achterin de verslagen),
  2. in de lokale krant werden nieuw ingevoerde of aangepaste verordeningen gedrukt,
  3. politiearchief.

Niet alle steden voerden een verordening op prostitutie in. Amsterdam en Utrecht bijvoorbeeld. Oorzaken waren vaak onderlinge verdeeld binnen de raad over het onderwerp. Of men vreesde dat regelgeving juist zou leiden tot meer illegale prostitutie. Tegen het einde van de eeuw gingen steeds meer steden de verordeningen op prostitutie opheffen. Tot in 1911 het landelijk bordeelverbod een einde maakte aan de tollerantie.



----------------------

Noot
(1) Zie voor een uitleg over de regelgeving op prostitutie: W. van den Brink, Zedelijk Haarlem: de invloed van de moderne economische groei op het verloop van de Haarlemse prostitutie in de tweede helt van de negentiende eeuw (Masterscriptie VU; Amsterdam 2008) 21-25. En het boek: M. Bossenbroek en J. H. Kompagnie, Het mysterie van de verdwenen bordelen: prostitutie in Nederland in de negentiende eeuw (Amsterdam 1998). Zoek via de index achterin dit boek de naam van een gemeente en lees meer over de politieke ontwikkelingen in de desbetreffende plaats met betrekking tot de prostitutie.

*foto blog post gemaakt door WvdB in 2023. 

Reacties

Een reactie posten

Populaire posts van deze blog

Schoenen in de negentiende eeuw

Afbeelding
Rijgbottine 1895-1905, Nederland (hoflaarzenmaker) Foto: CvdV Onlangs hebben Chris en ik een bezoek gebracht aan het schoenenmuseum in Waalwijk . Nadat ik het vorig jaar een indruk van de lingerie uit de negentiende eeuw had gekregen, was ik nu benieuwd naar het schoeisel waar de vrouwen in die periode op liepen. Wat was de modetrend en in hoeverre deden prostituees daar aan mee?  De industriële revolutie leidde tot grote verandering in de schoenenindustrie. Behalve de werkplaatsen waar nog veel met de hand werd gewerkt, ontstonden er in de tweede helft van de negentiende eeuw steeds meer fabrieken met stoommachines. De fabrikanten verdienden goed aan de verkoop van schoenen in een periode waarin de economie opbloeide. Welke impact hadden de ontwikkelingen op de mode?
Ga naar het volledige artikel »

Ongewenste buitenlandse prostituees in Amsterdam, 1874-1897

Afbeelding
Als je vanuit het buitenland eind negentiende eeuw in Amsterdam arriveert om er een tijd te wonen, dan heb je volgens de Vreemdelingenwet een reis- en verblijfspas nodig die je moet aanvragen bij het politiebureau. Met dit officiële document kun je dan drie maanden in de hoofdstad wonen en het vervolgens nog eens drie maal verlengen. Als je beroep echter verband houdt met prostitutie wordt de aanvraag standaard afgewezen, ook al is  in die periode  prostitutie legaal in Nederland. De regels op dit gebied worden echter decentraal bij gemeenten belegd. En hoewel er in Amsterdam voorstellen worden gedaan, worden de plannen om prostitutie te reguleren door de raad verworpen. Men vreest namelijk dat opgelegde regels juist zullen leiden tot een toename van illegale prostitutie in de stad. (1)   Het  Stadsarchief Amsterdam  heeft een apart register van geweigerde verzoeken van reis- en verblijfspassen aan buitenlandse vrouwen tussen de jaren 1874 en 1897. Het beroep w...
Ga naar het volledige artikel »

Choker sierraad en prostitutie

Afbeelding
In 2016 kreeg ik de vraag van een journalist of negentiende-eeuwse vrouwen die een lint om hun nek droegen (of een "choker" zoals het werd genoemd) prostituees waren? Aanleiding was een hernieuwde belangstelling van dit type halsketting onder beroemdheden en tieners. Zelfs nu, vijf jaar later, omschrijft Harpers Bazar een choker als een van de trends in de mode. Een paar weken terug kwam tijdens een online lezing over de Belle Epoque in Parijs de choker ter sprake. Dit deed me denken aan de vraag  en ik ben op zoek gegaan naar een antwoord.(1) Volgens Encyclopaedia Britannica is de definitie van een choker: een halsketting die nauw om de nek past als een nauwsluitende, hoge kraag. Het Britse naslagwerk legt bovendien uit dat de choker in de negentiende eeuw populair werd. In zijn vroegste vorm had de ketting één of meerdere rijen parels. Halverwege de eeuw kwam de choker met een fluwelen band waarop een speld of parel was gespeld in de mode. De rood lint versie die vrouw...
Ga naar het volledige artikel »